Sarıkamış Harekatı'nın 101. yılı dolayısıyla Allahuekber Dağları'nda şehit olan binlerce asker Kocaeli'n den  Erzurum'a, Gaziantep'ten, Malatya, Nevşehir, Kırıkkale'ye, Van'dan Ağrı'ya 81 ilde düzenlenen etkinliklerle anıldı.

Sarıkamışta neler yaşandı : 

'Şafak söktüğünde 2059 rakımlı Kızkulağı Tepesi’nden Moskof obüs yağdırır ama şükrolsun, zafer bizim olacak. Gece bastırdığında, tepelerdeki Moskof ocaklarının ateşi gözlerimizdeki ayazı tandır közüne tebdil eyler. Başkumandan Paşa Hazretleri acele gelse ki, ateşe kavuşsak…”

Ömer Aymalı / Dünya Bülteni / Tarih Dosyası

6 Aralık 1914 günü Enver Paşa Otto von Feldmann Yavuz Zırhlısıyla Trabzon üzerinden Erzurum gitmek için yola çıktığında Türkiye tarihinin en büyük felaketlerinden birine kapı aralıyordu.Enver Paşa Sarıkamış üzerine bir harekat planlıyordu. Harekatın amacı 93 Harbinden beri, (1878) Rus işgalinde bulunan Kars, Sarıkamış, Ardahan gibi doğu illerini geri almak, Doğu Avrupa’da Ruslarla harp hâlinde olan Almanlara yardım etmek ve kazanılacak bir zaferle Kafkaslar ve Orta-Asya’daki Türk coğrafyasının kapısını açmaktı. 

14 Aralıkta Erzurum’a ulaşan Enver Paşa hazırladığı harekat planını 3.Ordu  Komutanı Hasan İzzet Paşaya şöyle anlatıyordu: Bir kolorduyla düşmanın cepheden tespiti gerçekleştirilecek, Rus ordusu iki kolorduyla kuzey kanadından kuşatılacak, düşman cephesinin 30-35 km kadar gerisindeki Sarıkamış ele geçirilecek ve böylece düşman kuvvetleri imha edilecek.

Ancak 3.Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa’nın bu plana itirazı vardı. (Hasan İzzet Paşa aynı zamanda Harp kulundan Enver Paşanın hocasıydı )  : “Olmaz! Havaları görüyorsunuz. Her yerde kar var. Karakış başlamıştır. Bu şartlar altında, bu mevsimde harekât bir faciaya dönüsebilir. Kış şiddetini kaybetsin, yollar açılsın, düşmana haddini bildiririz.”  Ancak Enver Paşa’nın bu itiraza tepkisi sert olacaktı: “Eğer hocam olmasaydınız, sizi idam ettirirdim!”

Enver Paşa 3’üncü Ordu Birliklerini Teftişte

Yaşanan bu anlaşmazlığın ardından Hasan İzzet Paşa 3.Ordu komutanlığından istifa etti ve Enver Paşa 3.Ordu komutanlığı görevini üzerine alarak harekatı bizzat yönetmeye karar verdi. Ancak Hasan İzzet Paşanın tepkisi boşuna değildi. Kağıt üzerindeki plan mükemmel bir plan olarak gözükse de böyle bir harekat için ne hava şartları uygundu ne askerin giyeceği, iaşesi  vardı. 

Bölgede bulunmuş  Iğdırlı Ali Çavuş’un yazdığı mektuptaki şu ifadeler ordunun durumunu açık bir şekilde gösteriyordu: 

 “Bu yaz, iki alayımızla Yemen’den buraya naklonulduk. Yola koyulmamızdan dört ay sonra buraya ulaştık ki, Arabistan’ın cehennemî sıcağı Köprüköy’deki ayaz yanında nimet-i İlâhi imiş. Burada çadırın perdesi buza kesmis oğlak kulağı gibi kırılmakta ve kopmakta. Bölük kumandanım, beni sıhhiyeye nakletmiş ise de, tabip ve ilaç yokluğundan çaresiz kalıp tekraren takımıma döndüm. Akşam yaklaşınca Köprüköy’e civar dağlardan tipi boşanır. Kumandanımız, gelecek cuma Başkumandan Enver Paşa Hazretleri’nin teftiş ve hücum için geleceğini müjdeledi. O gelinceye kadar da yün içlik, çorap ve paltoların verileceğini ve Yemen yazlıklarını atacağımızı müjdeledi. Allah, devlete ve millete zeval vermesin. Başkumandan Paşa Hazretleri’nin gelmesi ile, Moskof’un kahrolacağından ve kâfirin, karşımızdaki tepelerde geceleri seyrettiğimiz ocaklı ve mutfaklı karargâhlarını ele geçireceğimizden subaylarımız çok emin. Şafak söktüğünde 2059 rakımlı Kızkulağı Tepesi’nden Moskof obüs yağdırır ama şükrolsun, zafer bizim olacak. Gece bastırdığında, tepelerdeki Moskof ocaklarının ateşi gözlerimizdeki ayazı tandır közüne tebdil eyler. Başkumandan Paşa Hazretleri acele gelse ki, ateşe kavuşsak…”

 Ancak askerlerin beklediği giysiler gelmedi. Çünkü askerlere erzak, giyecek,mühimmat taşıyan gemi Karadeniz’de Rus gemileri tarafından batırılmıştı. Bu gelişmeden habersiz askerlere Enver Paşanın son mesajı şuydu :  “Askerler! Hepinizi ziyaret ettim. Ayağınızda çarık, sırtınızda paltonuz olmadığını gördüm. Lâkin karşınızdaki düşman sizden korkuyor. Yakın zamanda Kafkasya’ya gireceğiz. Orada her türlü nimete kavuşacaksınız. İslâm Alemi’nin bütün ümidi sizsiniz.”

Ruslar Sarıkamış yollarında donmuş askerleri toplarken

Enver Paşanın bu emri yeri getirildi. Üçüncü Ordunun üç kolordusu (9, 10, 11. Kolordular), 24 Aralık 1914 günü -39 derece soğukta Büyük Sarıkamış Çevirme ve Kuşatma Harekâtına başladı. Ayrıca, gerilla harbi yapan yarı resmi Türk çeteleri de, Ardahan’a hareket etti. Üçüncü Ordudan bazı kıtalar, 24-25 Aralık gecesi, Sarıkamış’a ulaşmayı başardı. Ancak  ulaşabilen askerlerin sayısı sadece 300 kadardı. Yaklaşık 60 bin asker Allahuekber Dağlarını aşmaya çalışırken şehit oldu. Enver Paşa yaşanan felaketin ardından 10 Ocak 1915’te 3’üncü Ordu komutanlığını Tuğgeneral Hafız Hakkı Paşa’ya devrederek İstanbul’a döndü.